Upały dają się we znaki nie tylko ludziom, ale również koniom. Jednym z zagrożeń, które czyha na te zwierzęta latem jest odwodnienie. Nie tylko jednak przegrzanie organizmu, ale i niektóre inne stany doprowadzić mogą do tego zagrażającemu życiu problemu.

 

Odwodnienie to utrata płynów z organizmu. Może do niej dojść wskutek nadmiernego wydalania wody lub niedostatecznego jej pobrania. Utrata płynów w ilości sięgającej 12-15 proc. masy ciała konia stanowi już dla niego zagrożenie życia, a odwodnienie jest stanem postępującym w dosyć szybkim tempie.

 


Przyczyny odwodnienia

Jedną z głównych przyczyn odwodnienia u koni jest intensywny wysiłek fizyczny, szczególnie gdy towarzyszy mu wysoka temperatura otoczenia. Parujący pot ma zdolność pochłaniania bardzo dużych ilości energii cieplnej, dlatego jest efektywnym sposobem chłodzenia organizmu. Koń nie posiada możliwości tracenia ciepła poprzez zianie tak jak pies i jego główną drogą obniżania temperatury ciała pozostaje pocenie się. Dlatego na większości powierzchni końskiego ciała rozmieszczone są gruczoły potowe.

 

Do ciężkiego, zagrażającemu życiu odwodnienia może również dojść wskutek niektórych schorzeń. Wśród nich wymienić należy przede wszystkim obfitą biegunkę, wraz z którą tracone są duże ilości wody oraz elektrolitów, a także ostre rozszerzenie żołądka, niedrożność jelit oraz zapalenie otrzewnej. Zmiany zachodzące w tym czasie w organizmie wiążą się z przechodzeniem dużych ilości wody i elektrolitów do miejsca objętego schorzeniem, co zaburza ogólną gospodarkę wodno-elektrolitową. Do tego w stanach bólowych dołącza się często intensywne i długotrwałe pocenie się, które powoduje dalszą, znaczną utratę wody i elektrolitów, pogarszając ogólny stan konia. Z ryzykiem odwodnienia wiąże się również gorączka oraz udar cieplny.

 

Odwodnienie może być także wynikiem stanów uniemożliwiających koniowi pobieranie wody, takich jak zatkanie przełyku, zaburzenia neurologiczne (np. w chorobach worków powietrznych lub w przebiegu tężca) czy utrata przytomności. Czasami zdarzają się również sytuacje, gdy koń pozbawiony jest dostępu do wody, np. wskutek niedziałającego poidła, nieznajomości jego lokalizacji lub braku umiejętności korzystania z niego. Bywa też, że koń nie jest dopuszczany do źródła wody przez stojące wyżej w hierarchii stadnej konie. W każdym przypadku braku dostępu do wystarczającej ilości wody, może dojść do odwodnienia.

 

Test fałdu skóry u konia. W przypadku odwodnienia czas zniknięcia fałdu skóry wynosi ponad 2 sekundy.

 

Objawy odwodnienia u koni

Obraz kliniczny zależy od stopnia odwodnienia. Pamiętajmy jednak, że koń jako zwierzę uciekające, ma tendencje do długotrwałego maskowania złego samopoczucia, gdyż w naturze każda oznaka słabości zwiększałaby ryzyko napaści przez drapieżnika. Dlatego pierwsze objawy rozwijającego się odwodnienia mogą zostać przez opiekuna niezauważone.

 

Odwodniony koń jest przede wszystkim osłabiony. W lżejszych stanach będzie on mniej chętny do ruchu, przy większym odwodnieniu może nie tylko nie być w stanie się poruszać, ale niekiedy również utrzymać pozycji stojącej. Koń traci zainteresowanie otoczeniem, jego reakcja na bodźce jest opóźniona, jest znużony, pojawiają się trudności w koncentracji, przy mocnym odwodnieniu koń może zapaść w letarg. Występuje suchość błon śluzowych nosa, jamy ustnej oraz języka, wysychać zaczynają również oczy. Czas napełniania naczyń włosowatych wydłuża się powyżej 3 sekund. Tętno przyspiesza do wartości powyżej 60 uderzeń na minutę, stając się jednocześnie słabiej wyczuwalnym – tak zwane tętno nitkowate. Gałki oczne ulegają zapadnięciu. Zmniejsza się również elastyczność skóry, co można stwierdzić wykonując test fałdu skóry. Koń może się intensywnie pocić. Na pewnym etapie odwodnienia wydzielanie potu może być też mocno ograniczone. Zwierzę może nie mieć apetytu lub być zainteresowane tylko trawą, gdyż jest ona bogata w wodę. Mogą wystąpić objawy kolki.

 

Stan błon śluzowych oraz pomiar czasu wypełniania naczyń włosowatych (czas kapilarny, czas włośniczkowy, CRT) to bardzo ważne parametry mierzone u konia podejrzanego o odwodnienie . U zdrowego konia błony śluzowe są czyste, różowe i wilgotne. U konia odwodnionego mogą być zaczerwienione i suche. Czas wypełniania naczyń włosowatych informuje o stanie krążenia obwodowego. Mierzy się go u konia uciskając dziąsło palcem, a następnie puszczając nacisk. Prawidłowo przejaśnienie jakie powstało pod wpływem ucisku palca powinno zniknąć w czasie poniżej 2 sekund. U konia odwodnionego czas ten się wydłuża.

 

Test fałdu skóry

W celu określenia elastyczności skóry, a co za tym idzie oszacowania stopnia ewentualnego odwodnienia konia, należy uchwycić w palce fałd skóry, najlepiej w rejonie szyi, ramienia lub łopatki, a następnie go puścić. Skóra powinna od razu wrócić na swoje miejsce, to znaczy fałd powinien zniknąć. Jeśli u konia występuje odwodnienie od umiarkowanego do ciężkiego skóra po wypuszczeniu jej spomiędzy palców, w dalszym ciągu pozostaje uformowana w fałd lub bardzo powoli wraca do pierwotnego kształtu. Na odwodnienie wskazuje pozostawanie fałdu skórnego przez ponad 2 sekundy. Jeśli fałd ten widoczny jest przez 5 sekund koń jest już poważnie odwodniony. Warto przy tym zaznaczyć, że reakcja skóry na ten test może się nieznacznie różnić ze względu na wiek i rasę, np. u koni starszych, skóra jest nieco bardziej rozluźniona. Dlatego też test ten warto przeprowadzać co jakiś czas na zdrowym koniu, aby poznać specyfikę jego skóry. Aby wyniki były porównywalne, zawsze należy czynić to w jednym obszarze skóry.

 

Skutki odwodnienia

Zbyt mała ilość płynu w łożysku naczyń krwionośnych doprowadza do zapaści krążeniowej i do rozwoju wstrząsu, stanowi więc bezpośrednie zagrożenie życia.

 

Pot konia jest izotonicznym lub lekko hipertonicznym roztworem względem plazmy krwi. Oprócz wody zawiera sód, potas i chlorki, czyli kluczowe dla funkcjonowania organizmu elektrolity, które wraz z potem tracone są w ogromnych ilościach. Pot zawiera również wapń i magnez. Utrata zbyt dużej ilości chlorków prowadzi do zatrzymywania przez nerki wodorowęglanów. Utrata chlorków i zatrzymywanie wodorowęglanów z jednoczesną utratą jonów wodorowych przez nerki doprowadza do hipochloremicznej zasadowicy metabolicznej, czyli do przesunięcia się odczynu (pH) krwi w kierunku zasadowym i zachwiania równowagi kwasowo-zasadowej organizmu. Jest to charakterystyczne zaburzenie metaboliczne mogące wystąpić wskutek intensywnego pocenia się koni przy forsownym i długotrwałym wysiłku fizycznym. Gdy organizm konia traci jednocześnie wraz z potem duże objętości wody, w ilości 10-15 litrów na godzinę, i do tego dołącza się utrata wspomnianych jonów, następuje znaczna utrata objętości płynów ustroju i odwodnienie z hipochloremiczną zasadowicą metaboliczną. Każde zaburzenie w ilości wody i/lub ilości i wzajemnym stosunku elektrolitów zaburza homeostazę, czyli równowagę organizmu niezbędną do jego prawidłowego funkcjonowania. Tracone wraz z potem jony odgrywają kluczową rolę m.in. w funkcjonowaniu mięśnia sercowego, mięśni gładkich i szkieletowych oraz układu nerwowego.

 

Oprócz tego odwodnienie prowadzić może do zaburzeń pracy przewodu pokarmowego. Woda potrzebna jest bowiem nie tylko do zachodzenia procesów trawiennych, ale również do właściwego przechodzenia (pasażu) treści przez kolejne odcinki przewodu pokarmowego. Przyczyną wielu morzysk (kolek) jest uszkodzone poidło w boksie. Treść pokarmowa nie zostaje wtedy odpowiednio nasączona wodą i w łatwy sposób powstają zaparcia i zatkania jelit.

 

Brak dostatecznej ilości wody w organizmie to również ryzyko zaburzenia pracy nerek i ich uszkodzenia. Zmuszone są one bowiem do filtrowania bardzo zagęszczonej krwi, produkcji moczu o wysokim stężeniu i pracy w warunkach zaburzonej homeostazy. U odwodnionego konia łatwiej może również rozwinąć się sepsa i inne formy zakażeń z powodu osłabienia pracy układu odpornościowego, m. in. przez redukcję wydzielania śluzu powlekającego błony śluzowe. U koni cierpiących na nawracający mięśniochwat, zaburzenia elektrolitowe mogą również doprowadzić do wystąpienia mięśniochwatu.

 

Pomiar tętna u konia na tętnicy szczękowej zewnętrznej, która przebiega pod żuchwą w okolicy zagłębienia między ganaszami a podstawą żuchwy. W przypadku odwodnienia tętno wzrasta do wartości nawet powyżej 60 uderzeń na minutę. Może być również słabo wyczuwalne (nitkowate).

 

Jak pomóc odwodnionemu koniowi

Odwodnionego konia należy postawić w komfortowym dla niego pod względem temperatury miejscu. Latem będzie to cień. Przy lekkim odwodnieniu, jakie może się np. pojawić w związku z brakiem dostępu do wody przez 24 godziny, może wystarczyć wielokrotne pojenie wodą, ale w małych ilościach, robiąc pomiędzy kolejnymi pojeniami 10-minutowe przerwy. Może się zdarzyć, że odwodniony koń odmówi przyjęcia wody lub jego stan uniemożliwi mu samodzielne picie. Jeśli u konia doszło do utraty wody i elektrolitów, np. wskutek intensywnego wysiłku, należy podawać wodę wraz z elektrolitami. Nadmierne pocenie się i wodnista biegunka wiążą się z poważną utratą elektrolitów. Odwodnienie w stopniu umiarkowanym do ciężkiego musi być zawsze leczone przez lekarza weterynarii. Jeśli więc koń sprawia wrażenie ospałego i/lub nie chce jeść lub wykazuje jakiekolwiek inne niepokojące objawy należy jak najszybciej wezwać lekarza weterynarii, który podejmie odpowiednie leczenie, przede wszystkim przez nawadnianie dożylne. Jeśli stan konia na to pozwoli, lekarz może również podawać płyny przez sondę nosowo-żołądkową, opiekun nigdy jednak nie powinien próbować tego robić samodzielnie.

 

Dbajmy o prawidłowe nawodnienie konia i o dostęp do lizawki solnej, a jeśli wykonuje on intensywną pracę przy wysokich temperaturach otoczenia, podawajmy mu również elektrolity, z rozwagą planujmy treningi i starty w zawodach i zwalczajmy jak najszybciej pozostałe, w tym m. in. zdrowotne przyczyny odwodnienia. Bądźmy ostrożni i uważni, by jak najszybciej dostrzec niepokojące objawy. Czujność i szybkie działanie opiekuna może bowiem uratować życie konia, u którego rozwija się odwodnienie.

 

Piśmiennictwo

Adam E. N., How to Manage Severe Dehydration and the Exhausted Horse, AAEP Proceedings, Vol. 58, 2012.
Gore T., Gore P., Giffin BB J. M., Horse Owner’s Veterinary Handbook, Wiley Publishing, Inc., Hoboken, New Jersey, 2008.