Kolka to ból pochodzący z narządów jamy brzusznej. Dotyczyć może różnych narządów, u koni jednak najczęściej pochodzi z układu pokarmowego. Kolka pokarmowa określana jest mianem morzyska, które jest najczęstszą przyczyną śmierci w niektórych populacjach koni. Przyczyn występowania morzysk jest wiele. Wśród nich na czele znajdują się błędy żywieniowe. Jak się jednak okazuje, konie mogą reagować kolką również na czynniki atmosferyczne. Można więc rzec, że niektóre konie, podobnie jak ludzie, są meteoropatami.

 


Wpływ pogody na zdrowie konia

Od dawna wielu lekarzy weterynarii zauważa, że w sezonie burzowym i wietrznym otrzymuje więcej zgłoszeń dotyczących kolek u koni. Na to zjawisko zwracają również uwagę właściciele stajni. Jak wskazują badania naukowe u koni częściej występują kolki w okresie wiosny, lata i jesieni niż zimą, czyli wtedy, gdy często obserwuje się gwałtowne, zmiany pogody. W wielu badaniach naukowych obserwowano wpływ pór roku oraz zmian pogody na zwiększone ryzyko występowania kolek u koni. Z występowaniem morzysk wiązano gorące miesiące i podwyższoną temperaturę otoczenia, a także fronty zimnej pogody. Opublikowane w 2021 roku wyniki badań naukowych przeprowadzonych przez naukowców z Uniwersytetu w Delaware i Uniwersytetu w Pensylwanii wykluczyły wpływ samego ciśnienia atmosferycznego na występowanie kolek u koni. Zauważono jednak, że pewną rolę mogą u koni odgrywać pory roku ze zmienną pogodą oraz szerokość geograficzna i określono je jako czynniki zwiększonego ryzyka wystąpienia kolki. [1] Z kolei greccy uczeni z Uniwersytetu w Tesalonikach, badający konie i warunki atmosferyczne, stwierdzili, że występowanie kolek u koni związane jest ze zmianami temperatury otoczenia. Tendencja ta dotyczy w szczególności kolek spastycznych, czyli powodowanych nadmierną kurczliwością jelit. [2] Zarówno u ludzi jak i u zwierząt stres związany z wpływem temperatury na organizm, może powodować zmiany we florze układu pokarmowego skutkujące zaburzeniami struktury i funkcji jelit [3]. Jak wiadomo, mikroflora układu pokarmowego pełni u koni kluczową rolę w procesach trawienia i zaburzenia w składzie mikroflory są jedną z głównych przyczyn morzysk u koni. Być może u koni jest to jeden z możliwych mechanizmów rozwoju morzysk powodowanych zmianami temperatury. Konieczne są jednak dalsze badania pozwalające na poznanie mechanizmów wpływu tego czynnika na występowanie kolek u tego gatunku. Wpływ warunków atmosferycznych na zdrowie różnych gatunków zwierząt potwierdziło już wiele badań. Stwierdzono na przykład zwiększone ryzyko rozszerzenia i skrętu żołądka u psów wojskowych w Teksasie związane z występowaniem nagłych godzinowych spadków temperatury i wyższego minimalnego ciśnienia atmosferycznego w danym dniu i w dniu go poprzedzającym [4]. Wykazano również u samców szczurów związek między czynnikami związanymi ze zmianami pogody a intensywnością odczuwanego przez nie bólu [5]. Warto zaznaczyć, że badania dotyczące wpływu czynników atmosferycznych na występowanie kolek u koni przeprowadzane były w różnych miejscach na świecie, często bardzo od siebie oddalonych. Dlatego też, o ile sama tendencja do występowania kolek przy zmianach pogody, będzie stała, to już miesiące w których to zjawisko się obserwuje mogą znacząco się różnić w zależności od położenia na kuli ziemskiej.

 

Choć wywijanie górnej wargi znajduje się w repertuarze zachowań zdrowych koni, to w niektórych przypadkach może być również jedną z oznak bólu w jamie brzusznej, jeśli towarzyszą mu niepokojące zachowania.


Kiedy najczęściej obserwujemy kolkę związaną ze zmianami pogody?

Na podstawie relacji lekarzy weterynarii i właścicieli stajni można zauważyć, że kolki u koni w Polsce częściej występują w okresie gwałtownych zmian pogody, które pojawiają się razem z:

  • burzami w porze letniej
  • silnymi wiatrami, szczególnie jesienią, zimą i wiosną.

 


Jakie są objawy kolki związanej ze zmianami pogody?

Często mamy w takich przypadkach do czynienia z kolkami spastycznymi, związanymi z nadmiernym kurczeniem się jelit, co powoduje u koni dyskomfort i bolesność. Zwykle jednak są to łagodne morzyska, które szybko ustępują po udzieleniu przez właściciela pierwszej pomocy lub po interwencji lekarza weterynarii. Objawy są typowe dla kolki, czyli występuje niepokój lub nadmierne uspokojenie, drażliwość, brak apetytu, leżenie o nietypowych dla danego konia porach i w nietypowych sytuacjach (np. w porze karmienia), częste kładzenie się i wstawanie, tarzanie się (w odróżnieniu od tarzania się jako zachowania pielęgnacyjnego i komfortowego, koń z kolką po wstaniu nie otrzepuje się), nerwowe chodzenie po boksie, grzebanie kończyną, oglądanie się na brzuch (na stojąco lub leżąco), gryzienie i kopanie się po brzuchu, ocieranie lub uderzanie bokami ciała o ściany i inne elementy pionowe, nadmierne ślinienie się, powtarzające się rozciąganie ciała, napinanie ciała w pozycji jak do oddawania moczu (najczęściej bezskutecznego), pocenie się, jęczenie, ziewanie, wywijanie górnej wargi (flehmen), przewracanie oczami, zwiększenie obrysu jamy brzusznej (wzdęcia), nieoddawanie kału, przybieranie nienaturalnych postaw ciała, bolesność przy dotykaniu boków konia, zmiany wyglądu moszny u ogierów. Koń może mieć zmierzwioną sierść wskutek pocenia się i tarzania. W sierści mogą znajdować się elementy ściółki. W podstawowym, możliwym do przeprowadzenia przez opiekuna badaniu, koń wykazuje przede wszystkim przyspieszenie tętna i oddechu, a także zmniejszenie lub zanik odgłosów z jamy brzusznej związanych z ruchami perystaltycznymi jelit (rzadziej występuje ich wzmożenie). Warto przy tym zaznaczyć, że nasilenie objawów klinicznych nie zawsze jest adekwatne do faktycznego stanu konia. Nie wszystkie objawy muszą również wystąpić przy danym ataku kolki. Mogą one również występować w różnych modyfikacjach. [6, 7]

Niestety każda, nawet najłagodniejsza kolka, stanowi dla konia zagrożenie życia. Morzyska mają bowiem tendencję do rozwoju powikłań. Z pozoru niegroźna, lekka kolka spastyczna, jeśli nie udzieli się koniowi w porę właściwej pomocy, może przekształcić się na przykład w skręt jelit i wymagać interwencji chirurgicznej.

 

Na zdjęciu zaznaczono obszar, w którym opiekun może dokonać wstępnej oceny pracy jelit konia, przykładając ucho do ściany jego brzucha.

 


Jak udzielić koniowi pierwszej pomocy?

Tak jak przy każdej kolce, tak przy morzyskach związanych ze zmianami warunków atmosferycznych, bardzo ważne jest jak najszybsze udzielenie koniowi pierwszej pomocy przez opiekuna. Poniżej przedstawiono wskazówki udzielania pomocy koniowi na wczesnym etapie kolki. Postępowanie w późniejszych etapach kolki może się nieco różnić.

Wyprowadź konia z boksu i umieść w miejscu, w którym nie zrobi krzywdy sobie i otoczeniu podczas gwałtownego kładzenia się, tarzania i wstawania. Najbezpieczniejsze są trawiaste lub piaszczyste wybiegi. Nie podawaj koniowi żadnego pokarmu.
Oceń stan konia: zmierz tętno, liczbę oddechów na minutę oraz czas kapilarny, oceń stan dostępnych błon śluzowych, osłuchaj jamę brzuszną przez przyłożenie do jej ściany ucha (z obu stron!), sprawdź czy koń nie jest odwodniony (test fałdu skóry). Zapisz uzyskane wyniki i później przedstaw je lekarzowi weterynarii.
Jeśli to możliwe oprowadzaj konia stępem i/lub lonżuj stępem i kłusem. Jeśli koń zachowuje się w sposób niebezpieczny dla otoczenia, po prostu wypuść go w bezpiecznym miejscu (patrz punkt 1.).

 

Wezwij lekarza weterynarii:
  • Od razu, jeśli koń prezentuje nasilone objawy kolki
  • Po kwadransie, jeśli koń prezentuje łagodne objawy kolki, ale nie ustępują one po 15 minutach ruchu.

 


Pamiętaj!

  • Nie zwlekaj z wezwaniem lekarza weterynarii. Zwłoka może kosztować życie konia.
  • Uważaj na gwałtowne zachowania konia, takie jak rzucanie się na ziemię i tarzanie. Koń cierpiący z powodu silnego bólu może mieć ograniczoną świadomość, a jego zachowania są często niebezpieczne tak dla niego samego jak i dla jego otoczenia. Czasami chory koń potrafi rzucić się na ziemię nawet w trakcie oprowadzania!
  • Nie bagatelizuj absolutnie żadnych objawów, które wskazywać mogą na kolkę.
  • Nie pozwalaj koniowi się tarzać.

 


Zmiany pogody to tylko jeden z czynników zwiększających ryzyko wystąpienia u konia kolki. Należy jednak pamiętać o nim i w okresie zawirowań atmosferycznych jeszcze uważniej obserwować konia i być w gotowości do udzielenia mu szybkiej pomocy. W grupie ryzyka znajdują się zwłaszcza te konie, u których w przeszłości występowały już kolki oraz konie pełnej krwi angielskiej i czystej krwi arabskiej.

 


Piśmiennictwo

1. Cianci J., Boyle A. G., Stefanovski D., Biddle A. S., Lack of Association Between Barometric Pressure and Incidence of Colic in Equine Academic Ambulatory Practice, Journal of Equine Veterinary Science 97, 2021. DOI: 103342

2. DIAKAKIS N., TYRNENOPOULOU P. Correlation between equine colic and weather changes, Journal of the Hellenic Veterinary Medical Society, Vol. 68, 2017.

3. Oliver S. R., Phillips N. A., Novosad V. L. et al., Hyperthermia induces injury to the intestinal mucosa in the mouse: evidence for an oxidative stress mechanism, Am J Physiol Reg I 302(7):R845, 2012.

4. Moore G. E., Levine M., Anderson J. D. et al., Meteorological influence on the occurrence of gastric dilatation-volvulus in military working dogs in Texas. Int J Biometeorol 52(3): 219-222, 2008.

5. Sato J., Weather change and pain: a behavioral animal study of the influences of simulated meteorological changes on chronic pain, Int J Biometeorol 47(2):55-61, 2003.

6. Scantlebury C. E., Archer D. C., Proudman C. J., Pinchbeck G. L., Recurrent colic in the horse: Incidence and risk factors for recurrence in the general practice population, Equine vet. J., 43 (Suppl. 39), 2011, 81-88 doi: 10.1111/j.2042-3306.2011.00383.x

7. Clark S., Equine colic: a review of the equine hindgut and colic, Veterinary Science Development, January 2015. DOI: 10.4081/vsd.2016.6223