Chcąc utrzymać w zdrowiu i dobrej kondycji organizm konia, jego opiekunowi, jako jedne z pierwszych, na myśl przychodzą witaminy. Przyjrzyjmy się zatem kilku szczególnie ważnym dla tych zwierząt witaminom analizując ich rolę w organizmie, skutki niedoboru i nadmiaru, a także źródła z jakich koń może te związki pozyskać.

 


Witamina A

Grupa związków zwanych prowitaminami A należących do karotenoidów wykazuje aktywność witaminy A pod wpływem działania enzymów w jelitach. Najistotniejszym z karotenoidów jest beta-karoten. Ilość witaminy A jaką uda się organizmowi pozyskać z beta-karotenu zależy od podaży, zapotrzebowania organizmu konia, substancji towarzyszących (np. wysoki poziom azotanów zmniejsza proces przekształcania beta-karotenu do witaminy A) oraz wielu innych czynników. Wysokie zapotrzebowanie na witaminę A wykazują przede wszystkim konie hodowlane oraz źrebięta. Konie dorosłe potrzebują znacznie mniejszych jej ilości, ale i u nich zapotrzebowanie znacznie wzrasta w przebiegu chorób zakaźnych.

 

Funkcje w organizmie konia

Ochrona zewnętrznych warstw skóry oraz błon śluzowych (m. in. worka spojówkowego, przewodu pokarmowego, układu oddechowego, układu moczowo-płciowego).

 

Źródła

Witamina A nie występuje w paszach naturalnych spożywanych przez konie. We wszystkich roślinach zielonych znajduje się jednak wspomniany beta-karoten, z którego zwierzęta te mogą omawianą witaminę wytworzyć w jelitach. Jeśli więc konie mają dostęp do woli do zielonek, to są w stanie przyjąć wystarczającą ilość beta-karotenu, a więc i witaminy A. Przy korzystaniu z naturalnych źródeł nie ma ryzyka przedawkowania beta-karotenu, gdyż wraz ze wzrostem jego zawartości w pokarmie, spowolnieniu ulegają procesy jego przekształcania do witaminy A. W zielonkach starszych i zdrewniałych, a także przywiędłych ilość karotenów jest jednak znacznie niższa i może nie zaspokoić zapotrzebowania konia. Ilość karotenów jest również niewystarczająca w sianie i owsie, obniża się bowiem w trakcie ich przechowywania. Witaminę A konie magazynują jednak w wątrobie, dlatego w sezonie późnojesiennym, zimowym i wczesnowiosennym, zwierzęta te korzystają z zapasów zgromadzonych w sezonie pastwiskowym, co wystarcza na pokrycie ich zapotrzebowania. W tym czasie konie dorosłe można, a klacze źrebne i karmiące od drugiej połowy okresu zimowego wręcz trzeba, dokarmiać marchwią, suszem z zielonek lub paszami uzupełniającymi. Przy żywieniu paszami ubogimi w karoteny warto stosować, obok naturalnych ich źródeł, pełnowartościowe preparaty witaminowe.

Niedobór:

  • rogowacenie nabłonków
  • wzrost podatności na infekcje w związku ze zmniejszonym wydzielaniem śluzu przez gruczoły śluzowe, szczególnie u młodych koni, u których pojawiać mogą się zwiększone tendencje do chorób przewodu pokarmowego, układu oddechowego oraz inwazji pasożytniczych; u źrebnych klaczy mogą pojawiać się zaburzenia w rozrodzie w postaci zniekształceń i obumierania płodów
  • zauważalne zmiany w rogu kopytowym w postaci jego łamliwości, skłonności do pęknięć u koni dorosłych
  • wysoka podatność na uszkodzenia ścięgien kończyn
  • zaburzenia mechanizmów przebudowy tkanki kostnej i w związku z tym wzrost ciśnienia płynu mózgowo-rdzeniowego w czaszce i kręgosłupie, a także kulawizna (wczesne objawy niedoboru witaminy A)
  • zaburzenia widzenia – m. in. kurza ślepota, czyli upośledzenie widzenia po zmierzchu.

Nadmiar:

  • szorstka sierść
  • obniżone napięcie mięśniowe
  • depresja
  • zaburzenia koordynacji ruchowej.

 

Pastwisko jest w stanie zaspokoić zapotrzebowanie konia na wiele witamin, w szczególności na beta-karoten, z którego powstaje w organizmie witamina A oraz na witaminę E.


Witamina D

Aktywnymi składnikami witaminy D są witaminy D2 i D3.

 

Funkcja w organizmie

Wchłanianie wapnia i fosforu z jelit oraz uwalnianiu wapnia w nerkach.

 

Źródła

Witamina D2 jest pochodzenia roślinnego i powstaje wskutek naświetlania promieniami UV związku zwanego ergosterolem. Głównym jej źródłem dla koni są więc obumarłe liście i siano suszone w pokosach na słońcu. Niewiele witaminy D2 zawierają natomiast zielonki, ziarna zbóż, susz z zielonek, kiszonki z zielonek i siano suszone pod dachem. Witamina D3 powstaje natomiast pod wpływem światła słonecznego na drodze syntezy w skórze. Można podawać koniom witaminę D w ograniczonych ilościach zawartą w mieszankach paszowych lub mineralnych.

 

Niedobór

Nie do końca znane jest znaczenie witaminy D w organizmie konia. Nie określono objawów jej niedoboru u koni dorosłych i źrebiąt.

 

Nadmiar

Konie są gatunkiem bardzo wrażliwym na wysokie dawki witaminy D. Najgroźniejsze jest podawanie dużych dawek witaminy D pozajelitowo, czyli przede wszystkim w zastrzykach. Objawy przedawkowania są zwykle bardzo ostre i obejmują cały organizm. Pojawić może się wtedy:

  • brak apetytu
  • kulawizna
  • zaburzenia pracy nerek
  • wzrost poziomu fosforu we krwi
  • zwapnienia naczyń krwionośnych i nerek (uszkodzenia o charakterze stałym)
  • śmierć (również po długotrwałym doustnym podawaniu wysokich dawek)

 


Witamina E

Witamina E to grupa związków zwanych tokoferolami, z których największe znaczenie ma tokoferol. Tokoferole to przeciwutleniacze, dlatego ich główną funkcją w organizmie jest hamowanie procesów utleniania, a tym samym przeciwdziałanie ich szkodliwym następstwom. Zapotrzebowanie wzrasta u wysokoźrebnych klaczy, u koni w intensywnym treningu, przy wadach mięśnia sercowego oraz przy większych dawkach nienasyconych kwasów tłuszczowych w diecie, pochodzących m. in. z nasion lnu, otrębów, młodej zielonki czy dodatków tłuszczowych.

 

Funkcje w organizmie

Ochrona błon komórkowych oraz międzykomórkowych przed silnie reaktywnymi związkami tlenu. Tokoferole są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania serca, mięśni szkieletowych i innych tkanek. Chronią również inne związki występujące w paszy, przewodzie pokarmowym i w procesach przemiany materii, które są wrażliwe na działanie tlenu, takie jak witamina A czy nienasycone kwasy tłuszczowe.

 

Źródła

Żywienie zielonkami i korzystanie z pastwiska pozwala zazwyczaj w pełni zaspokoić zapotrzebowanie koni na witaminę E. Niedobory mogą występować poza sezonem pastwiskowym, zwłaszcza przy skarmianiu starego siana oraz długo przechowywanego gniecionego lub śrutowanego owsa. Źródłem witaminy E są również mączki z zielonek oraz mieszanki paszowe zawierające witaminy. Przy stwierdzonych niedoborach witaminy E i selenu oraz profilaktycznie u klaczy w zaawansowanej ciąży przy glebach ubogich w selen podaje się większe dawki witaminy E i selenu.

 

Niedobór

  • pierwotnie zmiany przepuszczalności struktur komórkowych i zwiększenie zużycia tlenu
  • wtórnie zmiany zwyrodnieniowe, zwłaszcza w mięśniach
  • spadek odporności przez zmniejszenie wytwarzania przeciwciał przy równoczesnym niedoborze selenu
  • choroba żółtego tłuszczu u źrebiąt – spowodowana utlenianiem nienasyconych kwasów tłuszczowych w tkance podskórnej

 

Nadmiar

Stwierdzany tylko przy ekstremalnie wysokich dawkach.

 

Dobrej jakości, suszone na słońcu siano, jest bogatym źródłem cennych związków, w tym w szczególności witaminy D2.


Witamina C, czyli kwas askorbowy

Witamina C w rzeczywistości u zwierząt nie jest traktowana jako witamina, gdyż mogą one wytworzyć wystarczającą jej ilość w swoich organizmach. Wskazaniami do stosowania kwasu askorbowego u koni są jednak zakażenia dróg oddechowych, krwawienia z nosa, ogólne osłabienie, a także wysoka temperatura otoczenia i inne sytuacje stresujące. Również u starszych koni podawanie witaminy C może być zasadne z powodu zwiększonego ryzyka jej niewystarczającej syntezy w organizmie.

 


Pamiętajmy, że zapotrzebowanie konia na witaminy zależy od różnych czynników takich jak wiek, stan zdrowia, wykonywana praca czy aktywność hodowlana. Wystrzegajmy się podawania witamin z kilku różnych źródeł, bowiem jak przedstawiono powyżej, w niektórych przypadkach nie tylko niedobór, ale i nadmiar może nieść z sobą poważne konsekwencje.

 


Piśmiennictwo

Meyer H., Coenen M. Żywienie koni PWRiL Warszawa 2009.