Polskę obiegają informacje o wystąpieniu zakażeń wirusem Gorączki Zachodniego Nilu (WNV-West Nile virus). Gatunkiem szczególnie wrażliwym są konie. Warto więc przyjrzeć się nieco bliżej wspomnianemu drobnoustrojowi pod kątem zagrożenia jakie niesie on dla tego gatunku zwierząt.

 

Wirus Zachodniego Nilu (WNV, West Nile Virus) to drobnoustrój należący do rodziny Flaviviridae i wpisany na listę Światowej Organizacji Zdrowia Zwierząt (World Organisation for Animal Health). Wywołuje on chorobę zwaną gorączką Zachodniego Nilu (WNF, West Nile Fever). Patogen ten atakuje zwierzęta kręgowe: ptaki, ssaki, gryzonie, płazy i gady, a także ludzi. 

Głównym wektorem (przenosicielem) omawianego wirusa są komary. Miejscami, w których endemicznie bytuje Wirus Zachodniego Nilu są obszary, w których owady te znajdują optymalne warunki do życia – w Afryce, krajach Bliskiego Wschodu i na północnym zachodzie Azji. Obecnie jednak występowanie wirusa WNV stwierdza się na całym świecie i obserwuje się jego gwałtowne rozprzestrzenianie się. W Europie wirus pojawił się po raz pierwszy w 1996 roku w Rumunii. Opisywany drobnoustrój ma powinowactwo do układu nerwowego. W krótkim czasie po wniknięciu do organizmu atakuje on ośrodkowy układ nerwowy (OUN). Chorobę wywołuje u różnych gatunków dzikich, wędrownych i drapieżnych ptaków, drobiu oraz ssaków, a także ludzi. Najwrażliwszym gatunkiem na zakażenie są konie. 

Głównym rezerwuarem wirusa WNV są dzikie ptaki. Za jego rozprzestrzenianie się po świecie odpowiadają w dużej mierze ptaki wędrowne. Przenoszą go natomiast żywiące się krwią muchówki – kuczmany, meszki, ślepaki i komary, rzadziej kleszcze. Ludzie, konie i inne zwierzęta kręgowe to tzw. gospodarze przypadkowi, ulegający zakażeniu wskutek ukąszenia przez zakażonego wirusem komara. Do zachorowań u ptaków i ssaków najczęściej dochodzi w porze wysokiej temperatury i dużej wilgotności powietrza, co sprzyja aktywności komarów.

 

Konie zarażają się wirusem Zachodniego Nilu w wyniku ugryzień przez owady krwiopijne, a te chętnie żerują m. in. w uszach.

 

Gorączka Zachodniego Nilu to choroba odzwierzęca, należąca do kategorii „E”, według załącznika do rozporządzenia wykonawczego Komisji (UE) 2018/1882 z dnia 3 grudnia 2018 r. W związku z tym istnieje obowiązek powiadamiania i sprawozdawczości, a także obowiązek nadzoru - obserwacji stanu zdrowia i zachowania zwierząt oraz zwracania uwagi na nietypową śmiertelność wśród zwierząt z gatunków koniowatych oraz ptaków.


Wniknięcie wirusa do organizmu

Do zakażenia dochodzi w wyniku wprowadzenia wirusa poprzez skórę do organizmu konia przez zakażonego komara lub kleszcza. Wirus następnie namnaża się w lokalnych tkankach i regionalnych węzłach chłonnych i transportowany jest przez naczynia limfatyczne do krwioobiegu. Wraz z krwią dociera do tkanek ośrodkowego układu nerwowego.


Objawy u koni

Zakażenie u koni najczęściej przebiega bezobjawowo. U jednej trzeciej zakażonych koni pojawia się gorączka, zapalenie mózgu lub zapalenie mózgu i opon mózgowych. U 40 procent koni zakażenie kończy się śmiercią. Gorączka pojawia się po zakażeniu i ma charakter przejściowy, może również wcale nie wystąpić. Objawy neurologiczne najczęściej mają postać ataksji (niezborności ruchowej), niedowładu lub paraliżu kończyn, dotykającego jedną, dwie (zwykle kończyn zadnich) lub wszystkich czterech kończyn. Jeżeli występuje niedowład czterokończynowy, koń zwykle przyjmuje pozycję leżącą. Często do objawów dołączają drgania skóry, drżenie mięśni i sztywność mięśni. Może pojawić się dysmetria (utrata zdolności do prawidłowej oceny odległości i kontroli ruchu), zaburzenia świadomości w postaci senności lub nadpobudliwości, a nawet agresji oraz przeczulica (hiperestezja), czyli nadwrażliwość na bodźce. Zaobserwować można także niekiedy porażenie nerwu twarzowego, niedowład języka i niemożność pobierania pokarmu. W przeciwieństwie do ludzi, u koni ciężka postać neurologiczna nie wydaje się występować ze zwiększoną częstotliwością u osobników starszych.


Diagnostyka

Badania laboratoryjne pozwalające na rozpoznanie zakażenia omawianym wirusem to odczyn wiązania dopełniacza i test ELISA, w których poszukuje się swoistych przeciwciał. Rolę przesądzającą w postawieniu diagnozy odgrywa izolacja wirusa lub wykazanie obecności jego materiału genetycznego za pomocą metody PCR. Badanie wirusologiczne przeprowadza się w fazie wiremii (faza obecności wirusa we krwi), jako materiał pobierając wydzieliny i wydaliny (ślinę, krew, płyn mózgowo-rdzeniowy).


Leczenie

Leczenie ma charakter objawowy. Postępowanie lecznicze nastawione jest na zmniejszenie stanu zapalnego w obrębie ośrodkowego układu nerwowego, zapobieganie samookaleczeniom i zapewnienie optymalnego nawodnienia i odżywienia konia. Znaczącą rolę odgrywa opieka pielęgniarska z uwagi na różnego stopnia ograniczenia ruchowe zwierzęcia i te w pobieraniu płynów i pokarmów. Wspomniane samookaleczenia wynikać mogą z zaburzeń w poruszaniu się i ograniczenia świadomości.
Część koni cierpiących z powodu gorączki Zachodniego Nilu nie wraca do zdrowia. Zgon następuje samoistnie lub w wyniku eutanazji wykonywanej w celu skrócenia cierpienia zwierzęcia nierokującego poprawy, u którego przebieg choroby jest bardzo dotkliwy. Śmiertelność ocenia się na około 40 procent.


Zapobieganie gorączce Zachodniego Nilu u koni

W profilaktyce zakażeń wirusem Zachodniego Nilu u koni znaczącą rolę odgrywa minimalizowanie narażenia na ugryzienia komarów poprzez stosowanie środków zwalczających i/lub odstraszających komary, a także osuszanie bagien i błot oraz likwidacja miejsc, w których rozmnażają się komary. Kontroli weterynaryjnej poddawane muszą być ptaki z terenów występowania zakażeń wirusem Zachodniego Nilu. Nie należy dotykać padłych ptaków, a przypadki znalezienia zwłok martwych ptaków należy zgłaszać do właściwej jednostki Inspekcji Weterynaryjnej w danym regionie kraju. 


Należy rozważyć również zaszczepienie konia szczepionką przeciwko chorobie Zachodniego Nilu. Szczepionka ma postać zawiesiny do wstrzykiwań dla koni i zawiera antygen wirusa Zachodniego Nilu. Służy czynnemu uodpornianiu koni od 5. miesiąca życia przeciw chorobie Zachodniego Nilu poprzez zmniejszenie liczby koni będących źródłem zakażenia. Jak zapewnia producent szczepionki, jeśli dojdzie do wystąpienia objawów klinicznych, czas ich trwania ulega u szczepionych koni skróceniu, a natężenie zmniejszeniu. Odporność powstaje po  4 tygodniach po pierwszym szczepieniu. Pełna odporność powinna pojawić się po zastosowaniu pełnego, to znaczy dwudawkowego, schematu szczepień.  Zwierzę zachowuje odporność przez rok po pierwszym przeprowadzeniu szczepień według schematu złożonego z podania dwóch dawek. Szczepić można już źrebięta. Producent deklaruje bezpieczeństwo szczepionki u koni w wieku od 5. miesiąca życia, a nawet przywołuje się na badania terenowe wskazujące na bezpieczeństwo jej stosowania u źrebiąt w drugim miesiącu życia. Szczepionka może być stosowana u ciężarnych klaczy i klaczy w okresie laktacji. Jeśli zwierzę zostanie zaszczepione, a później przeprowadzone zostanie u niego ze względów epidemiologicznych badanie serologiczne, należy wykonać dodatkowe badania w kierunku określenia czy obecność przeciwciał wynika z naturalnego zakażenia wirusem Zachodniego Nilu czy jest wynikiem szczepienia. 

Preparat podaje się domięśniowo, w okolicy szyi. Szczepienie podstawowe zakłada podanie pierwszej dawki po ukończeniu przez konia 5. miesiąca życia i drugiej 4-6 tygodni później. Aby utrzymać odporność należy konia szczepić następnie co roku. Producent jednak podaje, że taki schemat nie został w pełni zwalidowany. Działania niepożądane występują rzadko i mają łagodny, przemijający charakter.

Pojawiające się w mediach doniesienia o przypadkach występowania w Polsce wirusa gorączki Zachodniego Nilu na pewno nie stanowią dla właścicieli koni powodu do paniki. Zawsze w takich przypadkach należy natomiast być na bieżąco z aktualnymi komunikatami i ewentualnymi zaleceniami Głównego Lekarza Weterynarii. A w przypadku jakichkolwiek pytań lub wątpliwości co do stanu zdrowia konia, zasięgnąć porady lekarza bywającego w danej stajni.

 

Piśmiennictwo:
1.    Wspólny komunikat  Głównego Lekarza Weterynarii i Głównego Inspektora Sanitarnego, Komunikat dotyczący zwiększonej liczby padnięć ptaków z rodziny krukowatych, odnotowywanych na terenie miasta stołecznego Warszawy oraz ocena ryzyka występowania Gorączki Zachodniego Nilu u ludzi. Warszawa, dnia 13 sierpnia 2024 r. Komunikat dostępny w Internecie: https://www.wetgiw.gov.pl/main/komunikaty/Wspolny-Komunikat-Glownego-Lekarza-Weterynarii-I-Glownego-Inspektora-Sanitarnego-dotyczacy-zwiekszonej-liczby-padniec-ptakow-z-rodziny-krukowatych-na-terenie-miasta-stolecznego-Warszawy/idn:2591
2.    Niczyporuk S. J.: Wirus Zachodniego Nilu w Polsce — realne zagrożenie w świetle doniesień prezentowanych na konferencji „Aktualne problemy dotyczące czynników zakaźnych przenoszonych przez krew”  (10 marca 2017 r., Warszawa). Journal of Transfusion Medicine 2017, tom 10, nr 2, 54–62.
3.    Gliński Z., Kostro K.: Flawiwirusy oraz flawiwirozy zwierząt i człowieka. Życie Weterynaryjne, 2016, 91(2): 109-113.
4.    Castillo-Olivares J., Norman Wood J. L.: West Nile infection of horses. Veterinary Research, 2004, 35(4):467-83, DOI:10.1051/vetres:2004022
5.    Charakterystyka produktu leczniczego weterynaryjnego: szczepionka przeciwko chorobie Zachodniego Nilu. Zawiesina do wstrzykiwań dla koni. Data przedłużenia pozwolenia: 17/05/2016.